GİRİŞ

Öncelikle belirtmek isteriz ki aşağıda ifade edilen Alım ve Satım Hakları, Sermaye Piyasası Kurulu (“SPK”) mevzuatında düzenlenmiş ve halka açık şirketlere ilişkin olan alım ve satım haklarından farklıdır. SPK mevzuatında, halka açık şirketlerde bu hakların, hangi hallerde doğacağı ve nasıl kullanılacağı vb. hususlar düzenlenmiştir. Aşağıda ifade edilen ve halka açık olmayan anonim şirketlerde pay sahiplerince düzenlenen sözleşmelere konulabilecek olan alım ve satım haklarında ise taraflar bu hususları yatırım amaçlarına, talep ve arzularına göre serbestçe belirleyebilirler.  Diğer yandan, pay sahipleri sözleşmelerinde düzenlenen bu haklar borsalarda işlem gören opsiyon haklarında olduğu gibi payın fiyat farklılaşmasından kazanç elde etmek vb. amaçlarla tanınmamaktadır. Aşağıda ifade edilen haklar –özellikle ortaklığın kilitlenmesi vb. durumlarında- ortaklıkta kalma veya çıkma hakkını düzenleyerek tarafları mutabakata varmaya teşvik etmeye yararlar.

ALIM HAKKI

Pay sahipleri sözleşmeleri ile pay sahiplerine tanınan alım hakkı, hak sahibine belli koşulların gerçekleşmesi halinde diğer pay sahibinin hisselerini satın alma imkânı sağlar.

Alım hakkı tanınırken hakkın kullanılmasıyla taraflar arasında kurulacak olan satım sözleşmesinin esaslı unsurlarından pay adedi belirlenmiş olması gerekmektedir. Diğer bir esaslı unsur olan pay bedeli hususunda ise; bedelin belirtilmesi söz konusu olabileceği gibi taraflarca bedelin belirlenme yöntemi de sözleşmede kararlaştırılabilir.

Bu doğrultuda alım hakkı “hakkı elinde bulunduran pay sahibine, diğer pay sahibinin paylarının tamamını veya bir kısmını, önceden belirlenmiş bir bedelden satın alma hakkı sağlayan, diğer tarafı da yine aynı bedelden satma borcu altına sokan bir hak” olarak tanımlanabilir.

Alım Hakkının Hukuki Niteliği ve Kullanım Şekli

Alım hakkı; sahibi tarafından tek taraflı beyan yöneltilerek kurulduğu için, bu hak, literatürde yenilik doğuran hak olarak tanımlanır.

Taraflar, alım hakkının hak sahibi tarafından belirli bir süre içinde kullanılması veya alım hakkının sadece belirli şartların gerçekleşmesi durumunda geçerli olması gibi çeşitli mekanizmaları sözleşmede belirleyebilirler. Sözleşmede, alım hakkının belirli bir süreye bağlandığı durumlarda, belirlenen süre içinde hak kullanılmazsa düşer veya opsiyon sözleşmesinde belirlenen şartların gerçekleşmesi durumunda hak sahibi alım hakkını kullanma imkanına sahip olur.

Yatırımcıların taleplerine bağlı olarak pay sahipleri sözleşmelerinde alım hakkının bu şekilde süre, koşul ve sair hususlar bakımından farklı şekillerde düzenlenebilmesi mümkündür.

Alım Hakkının Avantajları

  • Şirketin “kilitlenme” (deadlock) durumunda, örneğin genel kurulun toplanamadığı veya toplandığında karar alamadığı veya pay sahipleri arasında anlaşmazlık yaşandığı hallerde, pay sahipleri sözleşmesinde belirlenmiş olan alım hakkı sayesinde kilitlenmeye sebep olan/anlaşmazlık yaşanan ortağın paylarını diğer ortağın satın almasına imkan sağlar ve böylece şirketin kilitlenmesini önler.
  • Ortaklığın devamlılığını sağlar.
  • Ortaklıkta kontrolü elde tutmayı sağlar.
  • Yatırımcıların şirketlere daha az riskle yatırım yapabilmelerini sağlar.
  • Şirketler açısından yatırımcı çekmeye yarar.

SATIM HAKKI

Satım hakkı, sahibine, paylarının tamamını veya bir kısmını belirli bir fiyattan diğer pay sahibine satma hakkı tanıyan bir opsiyon türüdür.

Taraflar, sözleşmede sabit bir fiyat belirleyebilecekleri gibi, fiyatın belirlenme şeklini de kararlaştırabilirler.

Satım hakkına sahip olan pay sahibinin tek taraflı bildirimi ile satım sözleşmesi kurulur ve hakkı kullanan “satıcı pay sahibi” payların mülkiyetini devretme, diğer tarafta bulunan “alıcı pay sahibi” ise sözleşmede kararlaştırılan veya sözleşmedeki yönteme göre belirlenen fiyat üzerinden satım bedelini ödeme borcu altına girer.

Satım Hakkının Hukuki Niteliği ve Kullanım Şekli

Satım hakkı da, alım hakkı gibi, hak sahibin tek taraflı irade beyanı ile satım sözleşmesi kurulmasını sağladığından yenilik doğuran hak niteliğindedir.

Bu hakkın kullanımı da, alım hakkında olduğu gibi belirli şartların gerçekleşmesine (kilitlenme halleri vb.) bağlanabilir.

Satım hakkı, özel sermaye fonlarına (“private equity funds”)  ya da azınlıkta bulunan ortağa çıkış (ortaklıktan ayrılma-“exit”) imkânı sağlamak veya şirket bünyesinde oluşabilecek “deadlock” (“kilitlenme”) durumunu ortadan kaldırmak ya da sözleşmeyi ihlal eden tarafı cezalandırmak amacıyla tanınabilmektedir.

Satım Hakkının Avantajları

  • Azınlıkta bulunan ortağa çıkış imkanı sağlar.
  • Payların piyasa değerinin düşmesi halinde arar etmeden ortaklıktan ayrılma ayrıcalığına sahip olmak isteyen yatırımcılara bu imkanı sağlar.
  • Deadlock yani şirketin kilitlenme durumunda, tarafları mutabakata varmaya teşvik eder.
  • Yatırımcıların şirketlere daha az riskle yatırım yapabilmelerini sağlar.
  • Şirketler açısından yatırımcı çekmeye yarar.